LRF7ta. Fiilimsi ekleri içerisinde isim-fiil ve sıfat-fiil ekleri ile türeyen bazı kelimeler zamanla kalıplaşarak kalıcı isim haline gelirler . Bu şekilde oluşan isimlere artık fiilimsi diyemeyiz . Çünkü fiilimsiler isim , sıfat ve zarf olarak kullanılsalar da aynı zamanda eylem anlamını da taşırlar . Ancak kalıcı isim haline gelen kelimeler eylem anlamını tamamen yitirerek bir varlığın adı haline gelirler . İsim Fiillerle Oluşan Kalıcı İsimler - Çakmak sobayı yakmak için çakmak istedi . - Dondurma yaz boyunca her gün dondurma yedik . - Sarma Bu bayramda da annem ısrarla sarma yaptı . - Dolma Annem dolmayı pirinçle yapmayı tercih ediyor . - Uçurtma Saatlerce uçurtmamla oynadım . - Danışma Aradığımız odayı danışmadaki görevliye sorduk . - Kaymak Annem sütlerin üzerini alarak kaymak yapıyor . - Görüş Bu konuda çok farklı görüşler var . - Bitiş Bitiş çizgisini gezmek için çok çabaladı . - Kavurma Kurban etlerinin bir kısmı ile kavurma yaptık . - Kıyma Kasaptan iki kilo kıyma aldık . - Yemek Akşamki yemek davetini kabul ettim . - Yağış Bu yıl Karadeniz'de yağış çok fazla olacak . - Deneme Monteigne deneme türünde eserler vermiştir . - Tamlama Bugünkü konumuz isim tamlamaları olacak . Sıfat Fiillerle Oluşan Kalıcı İsimler - Dolmuş Dolmuş , durakta bir süre bekledi . - Yiyecek Yanımıza bir miktar yiyecek aldık . - Giyecek Kışlık giyecek almak için mağazaya gitti . - Yemiş Ağaçtan düşen yemişleri topladık . - Geçmiş Geçmiş hepimiz için iyi bir ders olmalı . - Gelecek Gelecek, güzellikler getirsin hepinize . Fiilimsiler İle İlgili Açık Uçlu Sorular Fiilimsilerden Türeyen Kalıcı İsimler İle İlgili Video Konu Anlatımı eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > cümle çeşitleri, cümle türleri ile ilgili konu anlatımlar İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE, KAYNAŞIK CÜMLE, ÖZELLİKLERİ 1 YAPILARINA GÖRE CÜMLELER CÜMLE ÇEŞİTLERİ TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM Cümlenin içinde yan cümlecik olarak bir başka cümlenin yer aldığı böyle cümlelere "iç içe bileşik cümle" denir. Yan cümlesi iç cümleden oluşan ve bu yan cümlenin temel cümleye herhangi bir öğe göreviyle bağlandığı cümle yapıca bileşik cümledir. Bir cümlenin herhangi bir görevle başka bir cümlede yer almasıyla meydana gelen birleşik cümledir. Araya giren cümle, temel cümledeki anlamı tamamlayan yardımcı cümle olarak nesne veya diğer unsurlardan birinin parçası olur Asıl yargı sonda bulunur. Örnekler Adam, karısına, sen bu işe karışma, dedi. İç cümle Çocuktur, düşe kalka büyür. İç cümle Yardımcı cümle nesne olarak kullanılabilir. Alıntı hâlindedir. Örnekler Adam, / "Kartınız geçerli değil." / demez mi? Şark için "Ölümün sırrına sahiptir." derler. "Savaşı önce kendime karşı kazanmalıyım." diye düşündü. Yardımcı cümle ana cümle içinde bir isim tamlamasının tamlayanı olarak bulunabilir. Örnekler Iraklardan bir dondurmacının "Vişnelim var, kaymaklım" nidası titreyerek dağılıyordu. Artık "Ev alma komşu al." atasözünün hükmünün kalmadığına inanıyorum. Yardımcı cümle edat grubu olabilir. Örnekler Gönül Anadolu'da Yunus Emre'nin "Taştın yine deli gönül / Sular gibi çağlar mısın" gibi mısralarıyla şahlanır. Edebiyat öğretmeni içinizde “Han Duvarları”nı okuyan var mı, dedi. Hayır, o değil, şu uzun boylu adam, dedi. Aşağıdaki cümleler iç içe bileşik cümle örneğidir. Örnekler Çantamı nereye bırakmıştım, hatırlamıyorum. Bunları kim getirmişti bilmiyorum. Tıp fakültesinde okuyacağım diyor. Yarım saat önce geldim dedi. Aşağıdaki atasözleri de birer "iç içe bileşik cümle" örneğidir. Örnekler Kimse ayranım ekşi demez. Balık, çok konuşurum, ama ağzım su dolu, demiş. Kiraz, "Dut yetişmese, beni yiyenin boynunu sapıma döndürürüm." demiş. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER KONU ÖZETİ Cümleler yapılarına göre 3 gurupta ayrılır. ABasit cümle BBirleşik cümle CSıralı cümle ABASİT CÜMLE Tek yüklemi bulunan tek yargı bildiren cümlelerdir. *Çalıkuşu, Damga, Acımak, Bir Kadın Düşmanı, Dudaktan, Kalbe romanları Güntekin' e aittir. *Seninle bir daha görüşmeyeceğim. *Halit Ziya Uşaklıgil, Servet-i Fünün edebiyatının en büyük romancısıdır. *İkinci Yeni sanatçıları şiiri soyutlaştırmışlardır. B BİRLEŞİK CÜMLE Birleşik cümleleri dört gurupta incelenir. 1Girişik Birleşik Cümle İçinde fiilimsi isim fiil, sıfat fiil, zarf fiilbulunan cümlelere yer aldığı bölüme yan cümle asıl yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümle denir. Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle var demektir. *Beni soranı, gördün mü? Yan cümlecik Temel cümlenin nesnesidir. *çalışan kazanır. Yan cümlecik temel cümlenin öznesidir. *Seni görünce mutlu oluyorum. nin dir. *Seni seven insanları sen de sev. nin Nesnesidir. *Beni dinleyin herkese teşekkür etmek istiyorum ÖRNEK Aşağıdakilerden hangisinde dizeler basit cümle oluşturmaktadır. AMustafa Kemal barış olmuş. Gürül gürül akan ırmaklarda BMustafa Kemal özgürlük olmuş Özgürlük diye çarpan yüreklerde CMustafa Kemal bereket olmuş Uzanıp giden bu topraklarda DMustafa Kemal türkü olmuş İnanmış EMustafa Kemal ülkü olmuş 2İç İçe Birleşik Cümle Kaynaşık Cümle Bir cümle başka bir cümlenin içinde yer alır ve onun bir öğesi olursa buna iç içe birleşik cümle cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi ya da başka bir öğesi olabilir. *Ben gidiyorum. dedi. iç cümle temel cümlenin nesnesi iç cümle TC *Ben büyüdüm, diyorsun. iç cümle temel cümlenin TC nesnesi durumundadır *Adam beni burada bekleyin. dedi. iç cümle temel cümlenin nesnesi durumundadır 3Şartı Birleşik Cümle Yan cümleciği – se,mi ile kurulan ve temel cümlenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini koşula şarta bağlayan cümledir. *Görürsem söylerim. *Çalışmadın mı başarılı olamasın. *Sen gelirsen ben de gelirim. 4 Ki'li Birleşik Cümle Ki bağlacıyla birbirine bağlanan cümlelere denir. * Benimle konuş ki seni anlayayım. * Dürüst ol ki insanlar sana güvensin. * Düzenli çalış ki kazanasın. * Şiir o kadar güzel okudu ki şaşırdım kaldım. C SIRALI CÜMLE İçinde birden çok tamamlanmış yargı bulunan cümlelere Cümleler 2 gurupta incelenir. 1Bağımlı Sıralı Cümle Öğrenilen en az biri ortak olan sıralı cümlelerdir. * Yaşlı kadın buraya kadar geldi sizi sordu özne ortak *Beni aramış bilgi ama bulamamış özne ve nesne ortak *Türkiye de bu kitabı bastırmış satmıştı. özne DT, N ortak *Onu bana beni ona şikayet eder. yüklem ortak *Yazın Antalya ya gider orada gezerdik özne ve zarf tümleci ortak 2Bağımsız Sıralı Cümle Öğelerinden hiçbiri ortak olmayan cümlelerdir. *Evden sessizce çıktık sokakta lambalar yanmıyordu *Yağmur durmuştu yollar çamurdan görünmüyordu * O geziyordu ben çalışıyordum *Deneme başka şeydir felsefe başka şeydir. Not Bazı kaynaklar ama fakat çünkü gibi bağlaçlarla birbirine bağlayan cümleleri bağlı cümle olarak kabul eder. *Bu işe başlıyorum;ama bugün bitiremem. *Sabahı severiz; çünkü gündüzün başlangıcıdır. CÜMLE ÇEŞİTLERİ GENEL ÖZETİ KONU ÖZETİ Cümleler; yükleminin türüne ve yerine, anlamlarına, oluşturulma biçimlerine göre değişik gruplara ayrılır. Bu grupları şöyle sıralayabiliriz 1. Yüklemine Göre Cümleler 2. Öğe Dizilişine Göre Cümleler 3. Anlamına Göre Cümleler 4. Yapısına Göre Cümleler Yüklemine Göre Cümleler Cümleler, yüklemlerinin sözcük türüne göre ikiye ayrılır 1. Eylem Cümlesi Yüklemi basit ya da bileşik çekimli eylem olan cümlelerdir. Uzun yıllar bu işyerinde çalıştım. Bu cümlenin yüklemi “çalış-” eylemi olduğundan cümle, eylem cümlesidir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri çekimli bir eylem olduğundan eylem cümlesidir. Öğretmenimizin sorduğu soruyu çözemedik. Annem, her günkü gibi kapıda bekliyordu bizi. Önerilerimizi bir türlü kabul etmemişti. 2. Ad Cümlesi Yüklemi ad soylu sözcük ya da sözcük öbeği olan cümlelerdir. Yüklemi eylem olmayan bütün cümleler ad cümlesidir. Sınavı kazandığı için çok mutluymuş. Bu cümlenin yüklemi ad soylu “mutlu” sözcüğü olduğundan cümle, ad cümlesidir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri ad soylu sözcükler olduğundan ad cümlesidir. Deniz düne göre oldukça sakindi bugün. En çok sevdiği şey yürümektir. Bizi günler öncesinden bu geziye çağıran kendisiydi. Öğe Dizilişine Göre Cümleler Cümleler, yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye ayrılır 1. Kurallı Düz Cümle Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir. Çok uzaklardan kuş sesleri duyuluyordu. Bu cümlenin yüklemi duyuluyordu en sonda bulunduğundan cümle, kurallı cümledir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunduğundan kurallı cümledir. Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. Eğitim hayatımız boyunca hepimize yardım etti. Bu konuyu sizinle daha önce görüşmemiş miydik? Bugün hava her zamankinden daha sıcaktı. Yine açıklardan dev gibi gemiler geçiyor. Yurdumun bağına bahçesine bahar geldi. 2. Devrik Kuralsız Cümle Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında veya ortasında bulunabilir. Hepimiz canla başla çalışıyoruz burada. Bu cümlenin yüklemi çalışıyoruz en sonda bulunmadığından cümle, devrik cümledir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunmadığından devrik cümledir. Papatyalar uyandırdı bizi nihayet kış uykusundan. Doğanın canlandığı bir mevsimdir ilkbahar. Nasıl ders çalıştığınızı bilmez miyim hiç? Doğmuyor güneş artık şöyle gönlümce. Hâlâ bekliyorum seni anılar sahilinde. Gelir misin mezarıma, elinde bir demet yasemenle? Bir başkadır benim memleketim! Eksiltili Cümle Yüklemi yazılmayıp yüklemini okuyucunun, zihninde tamamlaması beklenen cümledir. Eksiltili cümlelerin bilgi sonuna üç nokta konur. Önümüzde göz alabildiğine bir kumsal… Yüklemi yazılmayan bu cümlenin sonuna “uzanıyor, duruyor, var” gibi sözleri yüklem olarak getirebildiğimiz için bu cümle, eksiltili bir cümledir. Yüklemi yazılmadığı için eksiltili cümle durumunda bulunan aşağıdaki cümlelerin sonuna, yüklem olabilecek sözcükler, koyu olarak yazılmıştır. Denizin tam ortasında Adalar’a doğru nazlı nazlı yol alan vapurlar… var Kız beşikte çeyiz sandıkta…. olmalı Düğün el ile, harman yel ile… olur Anlamına Göre Cümleler Cümleler, taşıdıkları anlamlara göre temelde ikiye ayrılır 1. Olumlu Cümle Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleştiğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olduğunu, bulunduğunu bildiren cümlelerdir. Şiddetli yağışlardan dolayı yol trafiğe kapandı. Bu cümlede “kapanmak” eyleminin gerçekleşmesi söz konusu olduğu için, cümle anlamca olumludur. Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin gerçekleşmesi ya da varlığı söz konusu olduğu için cümleler anlamca olumludur. Masadaki vazo yere düşüp kırıldı. Okula yine derslerine çalışmadan gitmişti. Verilen işi yapamamaktan korkuyordu. Dünkü derste sınıfta yedi sekiz kişi vardı. Bu yılki kitap fuarı her zamankinden daha renkliydi. 2. Olumsuz Cümle Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleşmediğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olmadığını, bulunmadığını bildiren cümlelerdir. Eylem cümlesinde olumsuzluk -ma / -me geniş zamanda – maz, -mez ekiyle sağlanır. Ad cümlesinde olumsuzluk “değil / yok” sözcükleriyle ya da “-sız, -siz” ekiyle sağlanır. Veli toplantısına kimse katılmadı. Sokaklar bugün kalabalık değildi. Bu cümlelerde “katılmak” eyleminin gerçekleşmemesi, “kalabalık” kavramının söz konusu olmamasından dolayı cümleler anlamca olumsuzdur. Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin gerçekleşmemesi ya da var olmamaları söz konusu olduğu için cümleler anlamca olumsuzdur. Soruların hepsini çözebilen yok. Göz alabildiğine uzanan bu tarlalar verimsizdi. Binanın bu dairesi hiç ışık almıyor. a. Anlamca Olumsuz Yapıca Olumlu Cümle Bazı cümleler, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük almadığı halde olumsuz anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca olumlu, anlamca olumsuz cümle denir. Senden ayrı kalmaya dayanacak gücüm mü var? gücüm yok Bu cümlede yüklem var, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük almadığı için anlamca olumludur. Ancak, soru biçiminde düzenlenmiş cümlede amaç soru sormak değil, yüklemde söylenenin var tersini yok kastetmektir. Dolayısıyla bu cümle yapıca olumlu, anlamca olumsuzdur. Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin, cümlenin gelişinden anlamca olumsuz olduğu anlaşılmaktadır. Ben hiç sonunu kestiremediğim işe girer miyim? girmem Konuklarımız ne yemek yedi ne suyumuzu içti. yemedi, içmedi Sanki bu olayın bütün sorumlusu benim. ben değilim b. Anlamca Olumlu Yapıca Olumsuz Cümle Bazı cümleler, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük aldığı halde olumlu anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca olumsuz, anlamca olumlu cümle denir. Sen yemek yaparsın da ben hiç beğenmez miyim? beğenirim Neden böyle davrandığını anlamıyor değilim. anlıyorum Bu cümlelerde yüklemler beğenmez miyim, anlamıyor değilim, olumsuzluk eki -maz ve olumsuzluk bildiren sözcük değil aldığı için yapıca olumsuzdur. Ancak, bu cümlelerde amaç, yüklemde söylenenin beğenmez miyim, anlamıyor değilim tersini beğenirim, anlıyorum kastetmektir. Dolayısıyla bu cümleler yapıca olumsuz, anlamca olumludur. 3. Soru Cümlesi İçinde soru eki ya da soru sözcüklerinden biri bulunan ve soru anlamı taşıyan cümlelerdir. Neden sen de bizimle yarınki geziye katılmıyorsun? Sınavdaki soruların kaçını cevaplayabildin? 4. Şart Cümlesi Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı cümlelerdir. Bu evi temiz kullanmak şartıyla kiralayabilirsiniz. Geç saatlere kadar çalışırsak işi bitirebiliriz. 5. İstek Cümlesi İstek anlamı taşıyan cümlelerdir. Haftaya seninle yeni açılan müzeye gidelim. Hepinize kolay gelsin. 6. Emir Cümlesi Emir anlamı taşıyan cümlelerdir. Hemen arabadaki kitapları buraya getir. Derhal odanızı toplayın. 7. Ünlem Cümlesi İçinde ünlem ya da ünlem değeri taşıyan sözcükler bulunan cümlelere ünlem cümlesi denir. Birden kapıyı açınca onu görmeyeyim mi! Aman sobayı açık unutmayın! Yapısına Göre Cümleler Cümlelerde; yargı yüklem sayısına ya da yan cümlecik olup olmamasına bakılır. Cümleler yapısı yönüyle dörde ayrılır. 1. Basit Cümle 2. Bileşik Cümle 3. Sıralı Cümle 4. Bağlı Cümle Yapısına göre cümlelerin çeşitlerine geçmeden önce “yan cümlecik” kavramını görelim. Yan Cümlecik Cümlede, kendi içinde cümle özelliği gösteren ve daha çok, eylemsiyle kurulan sözcüğe ya da sözcük grubuna yan cümlecik; geri kalan bölüme ise temel cümlecik denir. Yan cümlecik, genellikle temel cümleciğin bir öğesi olur. Arkadaşım, yarın bu okula yazılacağını söyledi. Bu cümlede, nesneyi bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi” sorusuna cevap olan “yarın bu okula yazılacağını” sözcük grubu, içinde eylemsi bulunduğu için yan cümleciktir. Aşağıdaki cümlelerde koyu olarak yazılan yan cümleciklerin oluşturduğu öğeler ayraç içinde belirtilmiştir. Onun bu sınavı kazanması hepimizi sevindirdi. yan cümlecik özne görevinde Rüzgâr, sararmış yaprakları sağa sola savuruyor. yan cümlecik nesne görevinde Konferans için gelenlere birer kitapçık verildi. yan cümlecik dolaylı tümleç görevinde Görevliler, havalar soğuyunca kaloriferleri yaktı. yan cümlecik zarf tümleci görevinde 1. Basit Cümle Yan cümleciği bulunmayan, yani bir yargıdan oluşan cümledir. Ödevlerimi sabah erkenden yaparım. Bu cümle, yan cümleciği olmadığı için, yapıca basit bir cümledir. Aşağıdaki eylem ve ad cümleleri de yan cümleciği olmadığı için, yapıca basit cümlelerdir. Yolcuların çoğu, uçağa vaktinde bindi. Hafta sonu babama işyerinde yardım edeceğim. Uzun ve yorucu bir günün ardından hepimiz uyuyakalmıştık. Dedemin, köyün hemen yakınında kocaman bir çiftliği vardı. Okulun kitaplığı benim için eşsiz bir hazineydi. Bugün hava her zamankinden serindi. 2. Bileşik Cümle Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği de bulunan cümledir. Senin yarın buraya geleceğini duyduk. Yan cümlecik Temel cümle Bu cümle, yüklemi temel cümle dışında, bir eylemsi sayesinde geleceğini yan cümleciği olduğu için, yapıca bileşik bir cümledir. Yan cümlecik, genellikle eylemsilerle kurulur ve cümlenin herhangi bir öğesi olur, demiştik. Yan cümlecik farklı yollarla da kurulabilir ve buna göre, bileşik cümleler dörde ayrılır. a. Girişik Bileşik Cümle b. Şartlı Bileşik Cümle c. Ki’li Bileşik Cümle İlgi Cümlesi d. İç İçe Bileşik Cümle a. Girişik Bileşik Cümle Yan cümleciği eylemsi ile kurulan bileşik cümledir. Okuduğum kitapların özetlerini bir deftere yazardım. yan cümlecik nesne görevinde Bu şehirde yola erken çıkanlar trafiğe takılmaz. yan cümlecik özne görevinde b. Şartlı Bileşik Cümle Van cümleciği dilek-şart -sa, -se kipiyle kurulan bileşik cümledir. Dilek-şart kipinin oluşturduğu bölüm yan cümleciktir. Bu yoldan giderseniz havaalanına daha çabuk varırsınız. Derslerine düzenli çalışırsan başarılı olursun. c. Ki’li Bileşik Cümle İlgi Cümlesi Yan cümleciği temel cümleciğe “ki” bağlacıyla bağlanan bileşik cümledir. Anladım ki hep çile çekermiş anneler. Aslında yabancı kökenli olan “ki” bağlacıyla kurduğumuz bu cümleyi, Türkçe cümle yapısına uygun bilgi söylemek istersek “Annelerin hep çile çektiğini anladım.” biçiminde, yani yan cümleciğini eylemsiyle oluşturarak söyleriz. O kadar çok şaşırmıştı ki hiçbir şey söyleyemedi. O kadar çok şaşırdığı için hiçbir şey söyleyemedi. Bu cümlede “ki” bağlacından önce yazılan ve yan cümleciği oluşturan bölüm ayraç içinde, eylemsi ile temel cümleciğe bağlanmıştır. d. İç İçe Bileşik Cümle Yan cümleciği başka bir cümle tarafından oluşturulan bileşik cümledir. Bu cümlelerde yan cümlecik genellikle nesne görevindedir. Öğretmenimiz, yine görüşeceğiz, dedi. Yan cümlecik Nesne Kapıdaki tabelada, rahatsız etmeyin, yazıyor. Yan cümlecik Nesne 3. Sıralı Cümle Birden fazla yargının yüklemin birbirine virgül , ya da noktalı virgül ; ile bağlanmasıyla oluşan cümledir. Sonbahar geldi, köyde kış hazırlıkları başladı. Birinci cümle İkinci cümle Bu cümlede, iki yüklem geldi, başladı, yani iki ayrı cümle vardır. Birinci cümle Sonbahar geldi ikinci cümleye köyde kış hazırlıkları başladı virgülle bağlanarak sıralı cümle oluşturulmuştur. Aşağıdaki cümleler, birbirine virgül ya da noktalı virgülle bağlanmış sıralı cümlelerdir. Güneşli havalar birkaç gün sürdü, insanlar parklara doluştu. Otobüsümüz sabah hareket etti, akşama İzmir’e vardı. Deniz dün çok dalgalıydı, vapur seferleri iptal edildi. Yaşlı kadın, kahvaltı hazırladı, çocukları kaldırdı; evi topladı, pazara gitti. a. Bağımlı Sıralı Cümle Öğe ortaklığı olan sıralı cümledir. Çocuklar güverteye çıktılar, martılara ekmek attılar. Özne Yüklem Yüklem Burada sıralı cümleyi oluşturan ilk cümlenin yüklemine çıktılar ve ikinci cümlenin yüklemine attılar sorduğumuz “kim” sorusunun cevabı olarak her iki cümlenin öznesinin “çocuklar” sözcüğü olduğunu görüyoruz. Yani bu sıralı cümleyi oluşturan cümlelerin öznesi ortaktır. Aşağıdaki cümlelerde ortak öğeler koyu yazılmış, öğelerin türü ayraç içinde verilmiştir. Ben hep eşyalarımı dağıtırdım, annem de toplardı. nesnesi ortak sıralı cümle Müdür, başarılı öğrencileri sahneye çağırdı, tek tek kutladı. öznesi ve nesnesi ortak sıralı cümle O, arkadaşlarına çok güvenir, rahatlıkla sırlarını söylerdi. öznesi ve dolaylı tümleci ortak sıralı cümle b. Bağımsız Sıralı Cümle Öğe ortaklığı olmayan sıralı cümledir. Bizim çocukluk yıllarımızda sokağımıza dondurmacı gelirdi, hepimiz çevresinde toplanırdık. Birinci cümle İkinci cümle Bu cümlenin yüklemlerine gelirdi, toplanırdık öğeleri bulmak için gerekli soruları sorduğumuzda, cümlelerde öğe ortaklığı olmadığı görülmektedir. Öyleyse bu cümle, öğe ortaklığı olmayan sıralı bir cümledir. Aşağıdaki cümleler, öğe ortaklığı olmayan sıralı cümlelerdir. Babam beni çalıştırdı, sonunda zayıf derslerimi düzelttim. Annem mutfaktaydı, biz salonda oturuyorduk. Bu sene bahar erken geldi, ağaçlar çiçeklerini vakitsiz açtı. Hava çok soğuktu, biz hiç üşümüyorduk. 4. Bağlı Cümle Birden fazla cümlenin birbirine bağlaçla bağlandığı cümledir. Sıralı cümledeki virgül ya da noktalı virgül yerine, bağlaç getirilirse ortaya bağlı cümle çıkar. Evin kapısı açıldı ve dışarı yaşlı bir adam çıktı. Birinci cümle ikinci cümle Bu cümlede, iki yüklem açıldı, çıktı, yani iki ayrı cümle vardır. Birinci cümlenin Evin kapısı açıldı sonuna nokta konmamış, ikinci cümle dışarı yaşlı bir adam çıktı küçük harfle başlamıştır. Bu iki cümle birbirine bağlaçla ve bağlanarak bağlı cümle oluşturulmuştur. Aşağıdaki cümleler, birbirine bağlaçla bağlanan cümlelerden oluşan bağlı cümlelerdir. Sabah erken kalktık; ama yine de derse yetişemedik. Takımımız iyi mücadele etti; ancak yenilmekten kurtulamadı. Bu koca kitabı bitirdik de sınava girdik. Kardeşim bugün ne ders çalıştı ne kitap okudu. Hem suçlu olduğunu biliyorsun hem de özür dilemiyorsun. “TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR” SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN >>>TIKLAYIN>>TIKLAYIN>>TIKLAYINYorumu Çok teşekür ederim çok yardımcı oldu ygs tekrarımi yayınladığıniz yazıyla ysptim ->Yazan abdullah.>>>YORUM YAZ<<< Cümle Türleri Duyguları, düşünceleri ya da durumları yargı bildirerek anlatan söz ya da söz dizisine cümle denir. Cümlenin varlığı, yargı bildiren çekimli bir fiil ya da ek fiille çekimlenmiş isim soylu sözcüğe bağlıdır. Bu özellikleri sağlayan bir veya daha fazla sözcük cümleyi oluşturur. Cümleler çeşitleri anlamlarına, yapılarına, yüklemlerinin türüne ve yerine göre sınıflandırılmaktadır 1. Yükleminin Türüne Göre Cümleler Cümleler yüklemine göre, yani yüklemi oluşturan sözcüğün türüne göre iki çeşittir. Bunlar fiil ve isim cümleleridir. Fiil Eylem Cümlesi Yüklemi çekimli bir fiilden oluşan cümlelere fiil eylem cümlesi denir. > Fiil cümlelerini “-mak, -mek” mastar ekini kullanarak belirleyebiliriz. Bildiğiniz gibi bu ek sadece fiille¬re gelmektedir. O hâlde bir sözcüğe “-mak, -mek” getirebiliyorsak, o sözcük fiildir. UYARI Bir sözcüğün isim mi, fiil mi olduğunu anlamak için, o sözcüğün yapım eki almış son hâline bak­malıyız. Yoksa yanılabiliriz. İsim Ad Cümlesi Yüklemi ek eylemle çekimlenmiş bir isimden oluşan cümlelere isim ad cümlesi denir. UYARI İsim cümleleri sadece isimlerden oluşmaz. İsim soylu sözcükler de, yani cümlede zamir, edat gi­bi görevlerde kullanılan sözcükler de isim cümle­sini oluşturur. UYARI İsim cümlelerini bulurken sesteş eş sesli sözcüklere dik­kat etmemiz gerekir. Sesteş sözcükler yazılışları aynı olduğu hâlde anlamca farklı sözcüklerdir. Bu sözcüklerden biri isim, biri fiil olabilir. Bunu anlamak için de cümlenin dikkatlice okunması gerekir. 2. Yükleminin Yerine Göre Cümleler Ögelerinin dizilişine göre cümleler de diyebileceğimiz bu tür cümlelerde yüklemi bulup yüklemin öge dizilişindeki yerine bakarız. Cümleyi, yüklemin yerine göre kurallı cümle veya devrik cümle olarak adlandırırız. Kurallı Düz Cümle Yüklemi sonda olan cümlelere kurallı cümle denir. UYARI Ögelerinin dizilişine göre cümleleri bulurken dikkat etmemiz gereken nokta “yüklem”in belirlenmesidir. Çünkü böyle bir isimlendirme tamamen yüklemin yerinin belirlenmesi ile ilgilidir. Cümlede yüklemi yanlış belirlersek bulacağımız sonuç da yanlış olacaktır. Devrik Cümle Yüklemi sonda olmayan cümlelere devrik cümle denir. Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında, ortasında sonu hariç, herhangi bir yerinde bulunabilir. Eksiltili Cümle Yüklemi olmayan cümlelere eksiltili cümle denir. Eksiltili cümlelerde yüklem olmadığı için anlam tamamlanmamıştır. Bu tür cümlelerin sonunda üç nokta … bulunur. 3. Anlamlarına Göre Cümleler Anlamlarına göre cümle çeşitleri, cümlede bildirilen eylemin yapılıp yapılmamasına ya da sözü edilenlerin bulunup bulunmamasına, ayrıca bir işin yapılmasının istenme durumuna göre dört ana başlık altında incelenir Olumlu Cümle Herhangi bir eylemin yapıldığını veya yargının gerçekleştiğini anlatan cümlelere olumlu cümle denir. Olumsuz Cümle Eylemin yapılmadığını, sözü edilen yargının bulunmadığını, gerçekleşmediğini anlatan cümlelere olumsuz cümle denir. NOT Olumsuz cümleler yalnızca “-ma, -me” ekleriyle değil “yok, ne … ne …, değil” gibi sözcüklerle veya “-sız, -siz, -suz, -süz” gibi eklerle de yapılabilir. UYARI Kimi cümleler “yok, değil, -ma, -me, -sız, -siz…” gibi olumsuzluk bildiren unsurları aldığı hâlde anlamca olumlu olabilir. Yani cümle yapıca şekilce olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir. UYARI Bazı cümleler ise şekilce olumlu olduğu hâlde anlamca olumsuz olabilir. “Ne … ne …” bağlacı cümleleri olumsuz yapar. Kimi cümlelerde ise olumsuzluk anlamı bazı ek ya da sözcüklerle sağlanır. Soru Cümlesi Bir duyguyu, düşünceyi soru yoluyla anlatan veya soru yoluyla bilgi almayı amaçlayan cümlelere soru cümlesi denir. UYARI Bir cümlenin soru cümlesi olabilmesi için, içinde soru anlamı kazandıran sözcüklerin olması yeterli değildir. Önemli olan, o cümleyi okuduğumuzda cevap verme ihtiyacı hissetmemizdir. Ünlem Cümlesi Bir korkuyu, bir sevinci, bir şaşkınlığı, bir coşkuyu, bir hayranlığı, vb. dile getiren cümlelere ünlem cümlesi denir. 4. Yapılarına Göre Cümleler Cümleler yargı bildirir. Kimi cümlelerde bir yargı, kimi cümlelerde ise birden çok yargı vardır. Cümleler yapılarına göre basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dörde ayrılır. Bu konuyu daha iyi anlamak için “temel cümle” ve “yan cümle” kavramlarına açıklık getirmekte yarar var. TEMEL CÜMLE Birleşik cümlelerde asıl yargıyı bildiren, yardımcı yargıları sonuca bağlayan cümledir. Daha öz bir ifadeyle temel cümle yüklemdir. YAN CÜMLECİK Tam bir yargı bildirmeyen, fiilimsilerle ya da çekimli bir fiille kurulan, temel cümlenin ögesi olarak görev yapan söz ya da söz öbeklerine yan cümlecik denir. Basit Cümle Tek Yüklemli Cümle Tek yargı bildiren cümlelere basit cümle denir. Basit cümleler tek yargı bildirdiğinden tek yüklemden oluşur. Bu yüklem, çekimli bir fiil ya da ek fiil almış isim soylu bir sözcük veya söz grubu olabilir. Basit cümlelerde, yüklemin dışında, sözcük olarak fiilimsi eylemsi yer almaz. UYARI Basit cümle kısa cümle demek değildir. Basit cümle tek yargı bildiren, tek yüklemi olan cümledir. Birleşik Cümle Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle denir. Birleşik cümleleri sırasıyla görelim Girişik Birleşik Cümle Fiilimsi Bulunan Cümle Yan cümlesi fiilimsilerle kurulan cümlelere girişik birleşik cümle denir. Fiilimsinin yer aldığı bölüm yan cümle, yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümledir. Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır. Ki’li Birleşik Cümle İlgi Cümlesi Ki’li birleşik cümle iki tane yargısı olan, yargıları birbirine “ki” bağlacı ile bağlanan cümlelerdir. Şartlı Birleşik Cümle Birleşik cümlelerde, yan cümlecik temel cümleye şart anlamı katarak bağlanmışsa, bu tür cümlelere şartlı birleşik cümle denir. Şartlı birleşik cümlelerde yan cümlecik sadece “-se, -sa” ekiyle oluşturulur. İç İçe Birleşik Cümle Cümle İçinde Cümle Bir temel cümleyle, onun içinde kullanılan bir yardımcı cümleden oluşan cümlelere denir. İçe içe birleşik cümlelerde yardımcı cümle de bağımsız bir cümledir. Bu cümleler tırnak içerisinde ifade edilebildiği gibi sonuna virgül konularak da yazılabilir. Sıralı Cümle Birden Çok Yüklemli Cümle Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül , veya noktalı virgülle ; bağlanması sonucu oluşturulan cümlelere sıralı cümle denir. Sıralı cümlelerin en az iki yüklemi vardır. > Sıralı cümleler kendi içinde bağımlı sıralı ve bağımsız sıralı olmak üzere ikiye ayrılır Bağımlı Sıralı Cümle Sıralı cümlelerde herhangi bir öge ortaklığı varsa, böyle cümlelere bağımlı sıralı cümle denir. Bağımsız Sıralı Cümle Sıralı cümlelerde herhangi bir öge ortaklığı yoksa, böyle cümlelere bağımsız sıralı cümle denir. Bu tür cümlelerde anlamca bir ortaklık söz konusudur. Bağlı Cümle Bağlacı Olan Cümle Aralarında anlam ilgisi bulunan basit veya birleşik cümlelerin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelere bağlı cümle denir. Bağlı cümleler “ama, fakat, yalnız, ve, veya, ne…ne…, hem…hem…” gibi bağlaçlarla oluşturulur. UYARI İçinde bağlaç bulunan her cümle bağlı cümle değildir. Çünkü bağlaçlar cümlenin özne, nesne gibi ögelerini de birbirine bağlayabilir. Bağlaçlar yüklemleri birbirine bağlıyorsa orada bağlı cümle vardır. NOT Bu konunun anlatımında sitesindeki verilerden faydalanılmıştır. Cümle Türleri YAPISINA GÖRE CÜMLE 1. Basit Cümle Tek yargı bildiren cümlelerdir. Bunlarda bir yüklem vardır, yan cümleler yoktur Saat sekizde buluşalım. yüklem Evin içinde onlarca kedi vardı. yüklem Epeyce gülüşmüştük o sabah. yüklem Ömer şu an uyumaktadır. yüklem 2. Birleşik Cümle Temel bir cümle ile ona bağlı yan cümleden oluşan cümlelerdir. Yüklemin çekimlenmiş eylem ya da ek eylem almış ad soylu sözcük bulunduğu bölüme temel cümle, yükleme bağlı diğer yargının bulunduğu bölüme yan cümle denir. Yan cümleler temel cümlenin öznesi, nesnesi, dolaylı tümleci ya da zarf tümleci olabilir. a Girişik-Birleşik Cümle Yan cümlesi eylemsiden oluşan birleşik cümlelerdir Ben de koşmak nesne istiyorum. yan cümle isim fiil yüklem Savaşan insanlar özne başarılı olur. yan cümle ortaç yüklem Çocuklar gülerek zarf t. yanımıza geldi. yan cümle ulaç yüklem Müdür, konuşan memurdan dol. t. hoşlanmıyor. yan cümle ortaç yüklem Sadece yükleminde eylemsi bulunan cümleler girişik birleşik cümle olmazMutlu insan seven insandır. basit yapılı cümle yüklem Girişik birleşik cümlelerde ne kadar eylemsi varsa o kadar yan cümle vardır Hastalanan çocuk, çorba içmek istemiyordu. yan cümle yan cümle temel cümle b Koşullu Birleşik Cümle Yan cümlesi koşul eki -sa almış, birleşik cümledir Balık yer-se-n sağlıklı büyürsün. yan cümle yüklem Sen de gelir-se-n sevinirim. yan cümle yüklem c İç İçe Birleşik Cümle Yan cümlesi, temel cümlenin içine girmiş bir cümleden oluşan birleşik cümledir. İç cümle, temel cümlenin öznesi ya da nesnesi olur Duvarda “istikbal göklerdedir!” yazıyordu. yan cümle özne yüklem Davut, “Seni seviyorum.” dedi. yan cümle nesne yüklem d Ki’ li Birleşik Cümle Yan cümlesi, temel cümleye ” ki” bağlacıyla bağlanmış cümledir. Bunlarda genellikle temel cümle, yan cümleden öndedir Gönlüm ister ki herkes mutlu olsun. temel cümle yan cümle nesne HATIRLATMA Kimi durumlarda yan cümle temel cümleden önce gelebilir. O kadar acı çekiyordu ki dayanamadım. yan cümle zarf tümleci temel cümle e mi’ li Birleşik Cümle Yan cümlesi, temel cümleye ” mi” edatıyla bağlanmış cümledir Geldin mi görüşürüz. yan cümle zarf t. yüklem temel cümle 3. Sıralı Cümle Birden çok yüklemi olan cümlelerdir. Bağımsız cümlelerin virgül, noktalı virgül ya da bağlaçla birbirine bağlanmasıyla oluşurlar Sahile indim, batan güneşi izledim. Ayağım çok ağrıyordu; ayağımı soğuk suya soktum. Eldivenlerimi giydim ve kartopu oynadım. a Bağımsız Sıralı Cümle Herhangi bir ögesi ortak olmayan sıralı cümledir Davullar çalındı, oyunlar oynandı. özne yüklem özne yüklem Özgür uyudu, Tuğba saatterce çalıştı. özne yüklem özne zarf tüm. yüklem b Bağımlı Sıralı Cümle En az bir ögesi ortak olan sıralı cümledir Sedat koştu, yoruldu, dinlendi. ortaközne yüklem yüklem yüklem Aşçı ekmeği dilimledi, tabaklara dizdi. ortak öz. ortak nes. yüklem yüklem Vedat okula, Hülya eve gitti. Özne özne ortak yüklem Cümlelerin birbirine bağlaçla bağlandığı sıralı cümleye, sıralı-bağlı cümle denir Seni çağırdım ama duymadın. bağlaç Öğelerinin Dizilişine Göre Cümle Türleri 1. Kurallı Düz Cümle2. Devrik Cümle • Eksiltili Cümle Türkçe cümle yapısında öğe dizilişi şöyledir Özne + tümleçler + yüklem. Yüklem sonda bulunur. Ama meselâ şiirde yüklem cümlenin herhangi bir yerinde olabilir. Diğer öğelerin yeri önem sırasına göre değişebilir. Yüklemin cümle sonunda olup olmamasına göre cümleler ikiye ayrılır 1. Kurallı Düz Cümle Yüklemi sonda bulunan cümledir. Dilimizin söz dizim özelliğine göre asıl öğe sonda, yardımcı öğeler de başta bulunur. Kapalıçarşı'da birkaç istikametten düdük sesleri gelmeye başladı. Bu, her akşam üzeri çarşı bekçilerinin verdiği bir işarettir ki, kapanma saatinin geldiğini ve dükkanını kapamaya geç kalanların acele etmesiniilân eder. O saatte Sahaflar Çarşısı tarafındaki büyük kapıdan içeri bir göz atmak korkunçtur. Çarşı, kimi kapanmış, kimi kapatılmaya uğraşılan iki sıra dükkanın çizdiği, karanlık ve nerede bittiği belirsiz bir dehliz halinde uzar. Ayrıca kepengi olmayan bazı vitrinli mağazaların camekânlarındaki eşya, bütün gün üzerine serpilen elektrik ziyasından ayrı düşünce, korkularından büzülürler ve camdan, çarşının tenhalaşmış yolunu görmemek için gözlerini yumarlar. 2. Devrik Cümle Yüklemi sonda değil, herhangi bir yerinde bulunan cümlelerdir. Görmüyor musun sana doğru geldiğini? Bendim dün gece evinizin önünden geçen. *Şiirde ve günlük konuşmalarda çok kullanılır. Çok insan anlayamaz eski musikimizden Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden. Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden, Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak... Sular sarardı... Yüzün perde perde solmakta,Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta... Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller;Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller, Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer? Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta,Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta... Gülme komşuna, gelir samanı, gelir kargayı, oysun gözünü. ]Ünlem cümleleri de devrik buraya!Git başımdan! Eksiltili Cümle Yüklemi bulunmayan cümlelerdir. Yargının ne olduğu okuyucunun yorumuna bırakılan cümlelerdir. Örnek "Karşımızda geniş ve yemyeşil bir ova... Onun tam ortasında küçük ama çok güzel bir göl..." cümlelerinde yüklem yoktur. Üç noktalar yüklemin eksik olduğunu gösterir. Ancak biz cümlede "vardı, görünüyordu, bulunuyordu" gibi bir yargının verilmek istendiğini anlıyoruz. Öyleyse bu cümleler eksiltili cümlelerdir. * İsim cümlelerinde yüklemi oluşturan ekfiilin bulanmaması da cümleyi eksiltili hale getirir. Örnek"O bana senden daha yakın." cümlesinde yüklem olarak düşünülen "yakın" sözü "-dır" ekfiilini açık olarak almadığı için cümle eksiltili sayılır. Çünkü biz, "-dır" ekfiili bulunmadığı için cümleye ayrı bir yüklem verebiliriz. Yukarıdaki örneğin sonunda "... yakın olmalı, yakın duruyor" gibi değişik yüklemler düşünebiliriz. * Kimi sıralı cümlelerde birinci cümlenin yüklemi söylenmezse cümle yine eksiltili olur. Örnek"Önce biraz ders, ardından top oynamaya gidildi." cümlesinde "ders" sözü yargıya bağlanmamıştır. Ancak biz cümleye virgülden önce "yapıldı, çalışıldı" gibi bir yüklem getirebiliriz. Öyleyse okuyucunun yorumuna bırakılan bu cümle de eksiltilidir. * Konuşmalarda çoğu zaman eksiltili cümleler kullanılır. - Beni kim aradı?- Arkadaşın. eksiltili cümle- Saat kaçta?- İki buçukta.eksiltili cümle * Ara Sözlü Cümle Bir cümlenin anlamına açıklık getirmek amacıyla, o cümlede açıklayıcı bir söz ya da bir cümle kullanılır. Bu açıklayıcı unsurlar söz biçimindeyse ara söz, cümle biçimindeyse ara cümle adını alır. Ara söz, yüklem dışında daima bir öğenin açıklayıcısı olarak kullanılırken o öğeyle aynı görevde bulunur. Örnek § Sınıftaki birkaç kişi, tembel olanlar, bu duruma itiraz etti. § Bu işe Ayşe’yi – herkesin dedikodusunu yapan o kızı – karıştırmayın. § Sana, en yakın arkadaşıma, güvenmekle hata etmişim. Ara cümle ise yalnızca cümlenin anlamına açıklık kazandırır. Cümlenin herhangi bir öğesi olamaz. Örnek O zaman vecd ile bin secde eder – varsa – taşım. Ülkemiz, üç yanı denizlerle çevrilidir, yavaş yavaş çöle dönüyor. Bizim patron, yalnızca gördüğüne inanır, bu dedikoduya inanmayacaktır. UYARI Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda ya “, …,” ya da “- … –“ işaretleri kullanılır. Ara söz ve ara cümlelerin cümleden atılması cümleyi biçimsel yönden etkilemez, yalnızca anlamı etkiler. * *****************************************************************************

tür isimler cümle ortasında ise nasıl yazılır